واژگان تخصصی نفت

آشنایی با واژگان تخصصی نفت

اشاره:
آن چه که در پی می‌آید، ویرایش نخست اولین شماره « آشنایی با واژگان تخصصی نفت» است؛ از مجموعه‌ی متون آموزشی مفاهیم مهندسی نفت، ویژه‌ی خبرنگاران سیاستی و سیاست‌پژوهان بخش بالادستی نفت و اقتصاد انرژی که در سرویس مسائل راهبردی دفتر مطالعات خبرگزاری دانشجویان ایران، تدوین شده است.
این واژه‌نامه‌ در ادامه‌ی سومین متن آموزشی، ضمن تکمیل اطلاعات پیشین به فهم متونی که در آینده منتشر خواهد شد کمک می‌کند.
مجموعه‌ی این متون آموزشی تلاش می‌کند، با ادبیاتی غیر فنی، مفاهیم فنی و مهندسی نفت را برای خوانندگانی که به عنوان خبرنگار یا سیاست‌پژوه به آن نیازدارند توضیح دهد.
1- تخلخل(prosity):
بخشی‌ از حجم سنگ که توسط بخش جامد اشغال نشده است؛ در واقع قسمت‌های خالی سنگ را تخلخل گویند. نفت خام، گاز و آب در درون تخلخل‌های سنگ وجود دارند. حجم این تخلخل‌ها از مقیاس میکرو تا مقیاس‌های بزرگ تغییر می‌کند.
2- درجه‌ی تخلخل(degree of prosity):
نسبت حجم فضاهای خالی سنگ به حجم کل سنگ، درجه‌ی تخلخل گفته می‌شود.
3- تراوایی(permeability):
تراوایی یک سنگ، میزان سهولت حرکت سیالی (با گران‌روی (viscosity) مشخص) در درون سنگ گفته می‌شود؛ تراویی هر سنگی در یک فشار معین اندازه‌گیری می‌شود.
توضیح: منظور ازگران‌روی مقاومت سیال در برابر جریان و حرکت است.
4- خمیره سنگ(matrix):
مجموع قسمت‌های جامد تشکیل دهنده سنگ‌ها را به جز «قسمت رسی آن» گویند. علت این امر آن است که سنگ‌هایی رسی به دلیل تراوایی بسیار پایینی که دارند، تأثیری بسیارمنفی و نامطلوب بر تراوایی و کیفیت کل مخزن می‌گذارند. بنابراین محاسبه‌ی درصد رس موجود در سنگ به عنوان یک عامل مجزا از خمیره از درجه اهمیت بالایی برخوردار است.
5- درجه اشباع(degree of saturation):
درجه اشباع یک سیال، عبارت است از درصدی از حجم فضاهای خالی که توسط آن سیال اشغال شده است.
6- زون رخنه(invaded zone):
منطقه‌ای که توسط گل حفاری تحت تاثیر قرار گرفته است.
7- زون دست نخورده(intact zone):
منطقه‌ای که توسط گل حفاری تحت تاثیر قرار نگرفته است، یعنی هیچ یک از بخش‌های گل حفاری به آن‌جا نرسیده است.
8- زون انتقالی(transition zone):
منطقه‌ی بین زون آغشته و زون دست نخورده را گویند که در این منطقه شرایط زون آغشته کم کم به شرایط زون دست نخورده تبدیل می شود
9- گل کبره(mud cake):
منطقه‌ای که توسط قسمت جامد گل حفاری تحت تاثیر قرار گرفته است(گل حفاری از دو قسمت تشکیل شده است 1 قسمت آن سیال است و قسمت دیگر ذرات جامد است که در سیال ، محلول یا بصورت معلق هستند)
10- لیتولوژی(lithology):
جنس سنگ سازند راگویند(به عنوان نمونه جنس یک سنگ می تواند ماسه سنگ یا آهک و... باشد)
11- سطح فرسایشی(erosional surface):
سطحی که توسط عوامل فرسایشی(مانند آب،باد، و... )فرسایش یافته است
12- درجه شوری(salinity):
میزان نمک محلول در آب سازندی را گویند
سازند:
به مجموعه‌ی رسوبات سنگ شده‌ای گفته می شود که برخی از ویژگی‌های آن‌ها مانند سن، نوع فسیل، جنس، پیوستگی(قطع شدگی در آن دیده نشود و گسلی آن را قطع نکرده باشد)، ضخامت، رنگ و .... تا حدودی مشترک است. در این میان سن و نوع فسیل سازند از اهمیت بیشتری برخوردار است. ممکن است برخی از این ویژگی‌ها در یک سازند مشترک نباشد. به طور مثال سازند آسماری در میدان اهواز و مارون دارای ضخامت‌های متفاوتی است. اما به دلیل آن که سایر ویژگی‌های سازند همچنان در میدان‌های مختلف یکسان است، آن را یک سازند واحد می‌شناسند.
یک سازند ممکن است از یک یا چند لایه‌ی رسوبی تشکیل شده باشد. البته لایه‌های یک سازند کاملاً به هم پیوسته هستند.

برون زد(out crops):
بخشی از سازند که به سطح زمین رسیده و بدون حفاری امکان دسترسی مستقیم به آن وجود دارد.
نمونه گیری یا مقطع گیری(type section):
بهترین محلی که می‌توان برون زد یک سازند را مورد مطالعه قرار داد، به طوری که نمونه‌ بدست آمده تقریباً می‌تواند تمامی خصوصیات آن سازند را نشان دهد.
مخزن:
به بخش‌هایی از یک سازند که دارای نفت یا گاز باشد و تغییرات فشار قابل توجهی نداشته باشند، مخزن نفت یا گاز گفته می‌شود. بنابراین ممکن است یک سازند دارای چندین مخزن باشد.
سیستم نفتی:
به مجموعه‌ی سنگ‌ منشأ، سنگ مخزن و پوش‌سنگ یک سیستم نفتی می‌گویند.
میدان:
به مجموعه‌ی یک یا چند مخزن نفت که دارای ساختار (ساختار تله نفتی) مشابهی باشند، یک میدان نفتی می‌گویند.
حوضه:
به مجموعه‌ی یک یا چند میدان نفتی که خصوصیات چینه شناسی یکسانی داشته باشند، حوضه نفتی می‌گویند. هر حوضه شامل چند سیستم نفتی است.

سن‌های زمین‌شناسی
سن‌های زمین‌شناسی شامل 5 دوره است که به ترتیب از قدیم به جوان عبارتند از:
1- پری کابرین : بیش از 560 میلیون سال پیش
2- پالئوزوئیک : 245-560 میلیون سال پیش
3- مزوزوئیک : 65-245 میلیون سال پیش
4 - سنوزوئیک که شامل 2 دوره است:
4 -1: ترشیاری: 2-65 میلیون سال پیش
4 -2: کواترنری: از 2 میلیون سال پیش تا کنون