سنگهاي آذرينهمانطورکه مي دانيم در حدود ٩٥ عنصر شيميايي شناخته شده اند که تمامي اين عناصر در ترکيب شيميايي سنگهاي پوسته جامد زمين به کار رفته اند، با اين تفاوت که گروهي از اين عناصر به مقدار خيلي فراوان وگروهي نيز به ميزان فوق العاده کم در ترکيب شيميايي سنگها وجود دارند. تقريبًا ٩٩ درصد اغلب سنگهاي آذرين تنها از هشت عنصر اکسيژن، سيليسيم، آلومينيوم، آهن، کلسيم، سديم، پتاسيم و منيزيم تشکيل شده اند. بيشتر اين عناصر در ساختمان بلورين کانيهاي سيليکاتي (تشکيل دهنده سنگها) وجود دارند وکانيهايي همانند فلدسپات ها، ارليوين، پيروکسن ها، آمفيبول ها، کوارتز و ميکاها را ايجاد ميکنند. اين شش گروه ازکانيها بيش از ٩٥ درصد حجم سنگهاي آذرين را تشکيل مي دهند، از اين رو در بررسي سنگهاي آذرين، اين کانيها نقش مهمي دارند.
چانچه قبلاً متذکرگرديد سنگهاي آذرين يا در اءماق زمين تشکيل شده اند (در اين صورت با فشار زياد و سرد شدن تدريجي حاصل مي شوند) و يا به سطح زمين نفوذکرده و در سطح زمين سرد ميگردند (در اين صورت فشارکم بوده و سرد شدن ماگما سريع است ). به طورکلي اين دو حالت، در شکل و حجم سنگهاي آذرين بسيار مؤئرمي باشند و در نامگذاري دسته اول را سنگهاي آذرين دروني و دسته دوم را سنگهاي آذرين بيروني اطلاق مي نمايند.
سنگهاي آذرين درونيتوده هاي نفوذي متقاطعي که ممکن است در سنگهاي آذرين دروني مشاهده شوند، عبارتند از:
ا لف ) باتوليتدر اين حالت مواد گداخته و مذاب موجود درزير به طبقات واقع در روي خود فشار وارد نموده و اين طبقات را برجسته ميکنند. اين طبقات برجسته که بر روي مواد داخلي قرار دارند ممکن است در اثر عوامل خارجي سطح
الارضي نظير فرسايشي هوازدگي از بين رفته و سنگهاي آذرين دروني در سطح زمين نمايان شوند.
ب) استوکگاهي ممکن است مواد داخلي که به طرف سطح زمين رانده مي شوند طبقات روئي خود را هضم کرده و از بين ببرند و جاي آن قرارگيرند. اين شکل توده هاي نفوذي را استوک مي نامند.
ج) دايکدايک توده آذرين نفوذي لايه اي شکل است که طبقات مجاور را به صورت يکسري رگه ها و يا استوانه اي شکل قطع ميکند. اغب دايکها در اثر نفوذ ماگما در شکافها به وجود مي آيند.
د) دودکشهاي آتشفشانياين دودکشها ريشه آتشفشان هستند و از نظر شکل داراي مقطع دايره اي و يا تقريباً دايره اي وگاهي نيز داراي شکل غير مشخص مي باشند.
سنگهاي آذرين خروجيسنگهايي هستدکه مواد مذاب وگدازه آنها از اءماق به سطح زمين رسيده و پراکنده شده اند. شکل اين نوع سنگها بستکي به نوع گدازه دارد. گاهي ممکن است گدازه غليظ باشدکه در اين صورت زياد از دهانه دور نمي شود و در ابتداي دهانه آتشفشان در پهناي وسيعي که داراي ضخامت زياد است قرار ميگيرد.
در مقابل گدازه هاي رقيق از دهانه خيلي دور مي شوند و به صورت جرياني حرکت کرده که در اين حالت ضخامت آنها کم و پهنه وسيعي را اشخال ميکنند و در واقع سفره هاي گدازه را به وجود مي آورند. همانند سنگهاي بازالت .
منشا ماگمابر اساس شواهد ؤئوفيزيکي (مواج لرزه اي ) مشخص شده است که زمين تا اءماق ٢٩٥٥ کيلومتري جامد است و تنها هسته بيروني آن حالت مايع دارد. وزن مخصوص مايع که هسته بيروني زمين از آن تشکيل شده حدود ٩ تا ١٠ گرم بر سانتي متر مکعب است که بسيار بيشتر از وزن مخصوص هر نوع ماگما با سنگ آذرين در پوسته زمين است . بازالت داراي وزن مخصوص ٣ گرم بر سانتي متر مکعب است. بنابراين برخلاف ءقيده ءموم، بسيار بعيد است که ماگما از هسته بيروني و حتي از قسمتهاي تحتاني يا مياني جبه منشأ بگيرد. بنابراين ماگما از ذوب منطقه اي سنگ جامد در جبه فوقاني و پوسته تحتاني در اءماق حدود ٣٠ تا ١٦٠ کيلومتري زير زمين منشأ ميگيرد.
يک نکته مهم در بررسي منشأ و ترکب ماگما اين است که هرکاني داراي نقطه ذوب مشخصي است . لذا، هنگامي که يک توده سنگ داغ مي شود، کانيهاي مختلف به تدريج ذوب مي شوند و يک توالي مشخص براي ذوب شدن آنها وجود خواهد داشت . در نتيجه، ذوب بخشي سنگ مي تواند منجر به تشکيل ماگما با ترکيبات مختلف نسبت به سنگ اصلي شود.
طبقه بندي سنگهاي آذرينسنگهاي آذرين را بر اساس ترکيب شيميايي به چهار دسته کلي و به شرح زيرتقسيم نمودهاند:
ا- سنگهاي آذرين اسيدي : مقدار سيليس در آنها بيش از ٦٥ درصد است، نظيرگرانيت ها
٢- سنگهاي آذرين خنثي : مقدار سيليس آنها بين ٥٢ تا ٦٥ درصد است . به عبارت ديگر مقدار عناصراسيديته آنها آنقدر مي باشدکه به وسيله عناصر قليايي موجود در آنها خنثي شود، نظير سينيت .
٣- سنگهاي آذرين قليايي : عنصر اصلي آنها از فلدسپاتهاي سديم دار وکلسيم دار است . در اين دسته مقدار سيليس بين ٤٥ تا ٥٢ درصد مي باشد. نظيرگابرو
4- سنگهاي آذرين خيلي قليايي (خيلي بازيک ): مقدار سيليس آنهاکمتر از ٤٥ درصد مي باشد. نظير پريدونيت
