روش افزایش ضریب ایمنی گاز

حوادث خطوط اصلي انتقال 

اين خطوط كه گاز شيرين خروجي از پالايشگاه ها را به مصرف كننده هاي عمده در شهرها و كارخانه هاي صنعتي انتقال مي دهد به رغم همه ي تمهيدات پيش بيني شده در طراحي و اجراي آن و همچنين نظارت هاي مستمري مانند نشت يابي، اندازه گيري ولتاژ به طور دوره اي و...كه در طول بهره برداري آن ها اعمال مي گردد، به علت گستردگي و پراكندگي زيادي كه دارد نمي توان احتمال وقوع نشتي را در آن ها ناديده گرفت. در واقع به دليل فشار بالاي عملياتي خطوط لوله هرگونه نشتي جزيي مي تواند خيلي سريع محيط اطراف خود را فرا گرفته و انفجار و آتش سوز ي در پي داشته باشد. يكي از علل اصلي ايجاد نشت در خطوط لوله، خوردگي سطوح خارجي لوله ها است. اگرچه تمام خطوط انتقال گاز، تحت پوشش حفاظت «كاتدي» قرار دارند ولي ديده شده كه بيشتر به دلايل مختلفي مانند؛ نامناسب بودن كيفيت پوشش خارجي لوله، نقص در اجراي پوشش و يا سيستم حفاظت كاتدي و ترك خوردگي، لوله به طور موضعي دچار نشت مي شود. اين نوع خوردگي ها در صورتي كه با نظارت هاي مستمر و به موقع شناسايي و رفع نقص نگردد، مي تواند زمينه ساز بروز نشتي و حوادث ناشي از آن شود.تاثير عوامل مكانيكي مانند زلزله، لغزش زمين و يا صدمه هاي مكانيكي وارد شده به لوله را نيز نمي توان در احتمال بروز نشتي لوله ها ناديده گرفت. يكي از تمهيدات ايمني كه در طراحي خطوط انتقال گاز پيش بيني مي شود، نصب شيرهاي بين راهي مجهز به سيستم قطع كننده ي اتوماتيك روي خطوط لوله است. اين شيرها در فواصل معين بسته به مشخصات طراحي هر خط لوله يعني كلاس، قطر لوله و غيره در ايستگاه هاي شير تعبيه مي شوند. نحوه ي عملكرد اين نوع شيرها اين گونه است كه در اثر فشار ناگهاني به طور خودكار بسته مي شوند. بنابراين در صورت بروز نشتي كه سبب افت فشار غيرمتعارف در قسمتي از خط لوله مي شود، شيرهاي«ال.بي» از دو طرف بسته شده و به اين ترتيب تنها گاز در محدوده ي بين دو شير، تخليه مي شود و از خروج كامل گاز درون خط لوله كه مي تواند صدمه هاي زيادي به بار آورد ممانعت خواهد شد. 

• حوادث ايستگاه هاي تقويت فشار 

اين ايستگاه ها مشتمل بر تعداي توربوكمپرسور است. خطوط اصلي انتقال گاز كه در مسير حركت خود به تدريج دچار افت فشار مي شود، جهت افزايش فشار به اين تاسيسات وارد مي گردد . اين واحدها همانند ساير تاسيسات گازي در معرض حوادث ناشي از نشت گاز و آتش سوزي قرار دارند و به همين منظور در محوطه ي استقرار توربوكمپرسورها كه بيش از ساير محوطه ها مستعد خطر نشت گاز هستند، تمهيدات ايمني ويژه اي در نظر گرفته شده است.علاوه بر سنسورهاي گاز ياب و يا شعله ياب مستقر در سقف سالن كمپرسورها، سيستم هاي اعلام خودكار جداگانه اي از قبيل شعله ياب، گاز ياب، و حرارت ياب نيز در محفظه ي توربين هر توربوكمپرسور تعبيه شده است. اكثر اين سيستم ها با اتاق كنترل ايستگاه، مرتبط بوده و در صورت بروز آتش سوزي در محفظه ي توربين كمپرسورها اعلام ساعت و فرمان توقف كامل ايستگاه به طور خودكار در اتاق كنترل دريافت مي شود، ضمن آن كه همزمان نيز سيستم اطفاي حريق خودكار با پاشيدن مواد خاموش كننده به داخل توربين عمل مي كند. 

• حوادث شبكه هاي گازرساني 

شبكه هاي گازرساني به مجموعه اي از ايستگاه هاي تقليل فشار شهري و شبكه گسترده اي از لوله هاي زيرزميني كه در سطح هر شهر گسترش يافته اند اطلاق مي گردد. اين شبكه ها وظيفه گازرساني به منازل و واحدهاي تجاري و صنعتي را در داخل شهرها را به عهده دارند. هر چند فشار گاز درون اين شبكه ها در مقايسه با خطوط اصلي انتقال گاز به مراتب پايين تر است و انتظار مي رود لوله هاي مذكور و تاسيسات مربوط به آن كمترين حوداث را داشته باشند ولي به دليل وسعت و گستردگي زياد اين شبكه ها و قرار گرفتن آن ها در زير معابر و خيابان ها، گاهي شاهد حوادث ناشي از نشت گاز هستيم.بر اساس اطلاعات موجود بيشتر حوادث منجر به نشتي هاي عمده در شبكه گازرساني در اثر حفاري ساير سازمان ها در خيابان ها و معابر اتفاق افتاده است. عدم هماهنگي سازمان هايي نظير آب و فاضلاب، برق و مخابرات با شركت گاز در موقع حفر كانال باعث برخورد بيل مكانيكي به لوله هاي گاز و بروز نشتي در آن ها بوده است.در اين جا مي توان به انواع ديگري از نشتي در شبكه هاي گازرساني اشاره نمود كه در اثر جدايي اتصالات شيرهاي پياده رو و يا از محل سرويس هاي نصب شده در محل انشعابات اتفاق مي افتد. نصب اتصال هاي مذكور به طور غيراصولي توسط پيمانكاران در زمان اجرا و يا وارد آمدن فشارهاي غيرمتعارف به اتصالات شيرهاي پياده رو پس از اجرا، از عوامل مؤثر در جدا شدن قطعات اين گونه اتصالات بوده و باعث بروز نشتي مي شود. در اين موارد چون نشتي گاز قابل تشخيص نبوده، در نتيجه به موقع براي رفع آن اقدام نمي شود و در مواردي گاز نشت يافته از راه زمين به داخل منازل مجاور راه يافته و در آن جا انفجار و آتش سوزي به همراه داشته است و در اغلب موارد نيز اين گونه حوادث منجر به تلفات جاني شده است. يكي از راه هاي مؤثر در تشخيص نشتي شبكه هاي گاز رساني، استفاده از دستگاه هاي نشت ياب دستي و ماشيني است كه در اختيار شركت هاي گازرساني بوده و به طور دوره اي اقدام به عمليات نشت يابي مي گردد. 

• نشت يابي و كنترل آن 

1- نشت گاز 
نشت گاز طبق تعريف عبارت است از خروج ناخواسته گاز كه به علل گوناگون و به طور ناگهاني روي مي دهد. همواره امكان بروز پديده نشت گاز در تاسيسات، خطوط لوله، شبكه هاي گاز رساني و منازل اعم از تو كار و يا رو كار وجود دارد و اگر در مكان هاي سربسته و محصور اتفاق بيفتد، مي تواند به حوادث ناگوار و خسارات غيرقابل جبران منجر گردد. 

ضرورت و لزوم نظارت بر نشت گاز بر دو اصل زير مبتني است: 

الف: به رغم تمام پيشگيري ها و پيش بيني هايي كه براي جلوگيري از بروز نشت در سيستم مشخص شده و اعمال مي گردد، باز هم امكان وقوع آن غيرممكن نيست و به عبارت ديگر همواره احتمال وقوع نشت وجود دارد. 
ب: با توجه به آن كه هم به لحاظ ايمني و هم به دلايل اقتصادي نشت گاز پديده ي مطلوبي نيست لذا براي حصول اطمينان از نبود نشتي و يا رفع نشتي هاي ايجاد شده لازم است به طور جدي و مرتب سيستم هاي گازي تحت نظارت قرار گيرند. 

2- علل نشت 

نشت گاز به علل مختلف در لوله هاي گاز و تاسيسات گازي روي مي دهد كه مهمترين آن ها عبارت است از: 

الف-خوردگي: در اثر نقص در عايق كاري و يا اجرا نكردن حفاظت كاتدي صحيح سطوح خارجي لوله ها، امكان بروز خوردگي وجود دارد. گرچه خوردگي ها به طور عمده در سطوح خارجي لوله ها اتفاق مي افتد ولي امكان بروز خوردگي داخلي چه در لوله ها و چه در ظروف عملياتي به علت وجود تركيبات خورنده اي مانند ئيدروژن سولفوره و آب نيز وجود دارد.
ب- سايش داخلي: در اثر وجود ناخالصي هاي همراه با گاز پديده ي سايش اتفاق مي افتد. به طور معمول در محل خم لوله ها و يا در شيرهاي كاهش دهنده ي فشار به علت افزايش سرعت گاز، ميزان سايش بيشتر است. 
پ- عوامل خارجي: مانند ضربه هاي مكانيكي، تماس با كابل برق و يا جريانات القايي. 
ت- نقص در ساختار متالوژيكي لوله، اتصالات، شيرها و ساير متعلقات 
ث- نقص در اجرا و نصب شيرها و ساير اتصالات فلنجي و همچنين رزوه اي. 
ج- نقص در جوش لوله ها و اتصالات جوشي. 

3-روش هاي نشت يابي 

الف- نشت يابي در لوله ها و اتصالات روكار: براي پيشگيري از وقوع نشت هاي احتمالي در لوله و اتصالات روكار اقدامات زير بايد به طور مرتب انجام شود. 

1ـ مسير خطوط لوله گاز به صورت عيني بازرسي و با توجه به بو و صداي گاز، تحت نظارت هميشگي قرار گيرد. 
2 ـ هر شش ماه يك بار تمام مسيرها از نزديك بازرسي و سرجوش ها و اتصالات و شيرها به وسيله كف صابون نشت يابي شوند. در تاسيسات گازي نشت يابي به كمك دستگاه هاي گازسنج انجام مي شود. 
3 ـ هر دو سال يك بار كليه خطوط روكار گاز به وسيله بستن شيرها و جدا كردن قسمت هاي مختلف از يكديگر از نظر افت فشار بازبيني شود. 

ب- نشت يابي در لوله هاي مدفون: 

1 ـ بازديد مسير لوله كشي: مسير لوله هاي گاز بايد به طور متناوب بازرسي شود و به محض احساس بوي گاز يا علايم نشان دهنده ي نشت گاز نسبت به بررسي دقيق تر آن اقدام كرده و در صورت اطمينان از وجود نشتي رفع شود. 
2 ـ نشت يابي دوره اي: در اين گونه نشت يابي كه در خطوط لوله كوتاه مانند لوله هاي زيرزميني گاز مربوط به كارخانه ها و مصرف كننده هاي تجاري توصيه مي گردد، هر دو سال يك بار تمام شيرهاي مصرف كننده بسته و فاشر محبوس داخل شبكه به دقت اندازه گيري و براي مدت چند ساعت امتحان شود و در صورت وجود افت فشار براي تعيين محل نشتي اقدام شود. 
3 ـ نشت يابي خطوط انتقال گاز: خطوط لوله ي سراسري انتقال گاز و شبكه هاي گازرساني به وسيله دستگاه ها نشت ياب «اف.آي.دي» نشت يابي مي شوند. 

ج- دستگاه هاي نشت ياب«اف.آي.دي» 

اين دستگاه ها وسايل بسيار حساسي هستند كه براي تشخيص نشت گاز در لوله هاي تو كار استفاده مي شود و انواع مختلفي از آنها وجود دارند. «اف.آي.دي» نوعي نشت ياب مورد استفاده در شركت ملي گاز است كه بر اساس يونيزاسيون شعله ي ئيدروژن كار مي كند؛ به اين صورت كه در داخل دستگاه يك محفظه احتراق با سوخت ئيدروژن وجود دارد كه هواي لازم را از محيط اطراف جذب مي كند و به محض ورود كمترين مقادير ئيدروكربن هاي گازي به داخل محفظه، يونيزاسيون محيط اطراف شعله تغيير مي كند و نتيجه به صورت علائم بصري و صوتي ديده مي شود. 
ميزان نشت گاز هر قدر جزيي باشد سرانجام به سطح زمين خواهد رسيد، لذا اين دستگاه ها با دقت بالايي كه دارند قادر به تشخيص آن خواهند بود. دقت دستگاه هاي نشت ياب در حد جزء در ميليون«پي.پي.ام» و از حساسيت بالايي برخوردارند، به طوري كه هنگام استفاده در شهرها و يا محوطه هاي صنعتي بايد قبل از آن براي ميزان ئيدروكربن هاي موجود در هواي آن محيط، كاليبره شوند. 

4- طبقه بندي نشت 

نشتي ممكن است به يكي از راه هاي زير اتفاق افتد كه در هر صورت بايد به عنوان يك پديده ي خطرناك با آن مواجه شويم: 

الف ـ نشت تدريجي از سيستم لوله كشي گاز و يا وسايل گاز سوز كه در صورت انتشار در فضاي بسته به آرامي تجمع يافته و به حد اشتعال مي رسد. اين حالت به طور معمول در مواردي كه محوطه فاقد تهويه كافي باشد پيش مي آيد. 
ب ـ نشت ناگهاني با حجم زياد از سيستم لوله كشي و يا وسايل گازسوز كه در اثر شكستگي و يا بروز نقص مكانيكي و يا سهل انگاري اتفاق مي افتد و در مدت كوتاهي فضاي اطراف را اشغال و آماده ي انفجار مي كند. در مورد نشت هاي نوع اول، وجود دستگاه هاي گازياب ثابت مي تواند بسيار مفيد باشد و قبل از آن كه ميزان گاز در محيط به حد خطرناك نزديك شود با كمك اين دستگاه ها مي توان به وجود نشتي پي برد و آن را متوقف كرد و يا محوطه را تهويه نمود.در مورد نشت هاي گروه دوم بايد اقدام هاي ضربتي به مرحله ي اجرا درآيد و كوچك ترين غفلت در اين موارد موجب عواقب و خسارت هاي جبران ناپذير خواهد شد. 

• نشت لوله هاي انتقال دهنده 

براي انتقال مواد و سرويس هاي مختلف عملياتي بين تاسيسات و واحدهاي موجود در پالايشگاه از تعداد زيادي لوله با ابعاد مختلف استفاده شده است.لوله ها بسته به نوع سيال و يا گاز داخل آن ها مي تواند حوداث متفاوتي را ايجاد كند. حادثه زماني به وقوع مي پيوندد كه در اثر بروز نشتي قسمتي از محتويات داخلي لوله ها به بيرون سرايت كرده و محيط اطراف خود را آلوده سازد.نشت در لوله هاي انتقال دهنده بيشتر از ناحيه اتصالات و فلنج ها و يا در اثر سوراخ شدن بدنه ي لوله ها در اثر خوردگي داخلي، سايش و غيره، به وجود مي آيد.لذا در پالايشگاه ها براي پيشگيري از اين پديده بازرسي هاي منظم دوره اي و همچنين تنظيم و اندازه گيري ميزان خوردگي و سايش داخلي لوله ها با نصب كوپن هاي شاخص خوردگي در لوله ها انجام مي شود. علاوه بر اين در مواردي خاص نظير لوله هاي انتقال دهنده ي گاز ترش به منظور كاهش ميزان خوردگي از مواد بازدارنده ي خوردگي استفاده مي شود. 

• گازياب ها 

گازياب ها وسايلي است كه وجود گاز را در غلظت هاي كمتر از حد پايين انفجار تشخيص داده و هشدار مي دهد. اين دستگاه ها در داخل خود داراي فيلامنت كاتاليستي از جنس پلاتين هستند كه در غلظت هاي زير حد انفجار مي تواند امكان تركيب گاز و اكسيژن را فراهم سازد و نسبت به ميزان غلظت گاز، دماي فيلامنت تغيير كرده و نتيجه به صورت تغيير مقاومت در يك مدار الكتريكي و پس از آن تغيير جريان حاصله به صورت علائم بصري ـ آنالوگ يا ديجيتال ـ بر روي صفحه ي نشانگر و علائم صوتي مشخص مي شود. اين دستگاه ها از نظر كاربردي به دو گروه زير تقسيم مي شوند: 

1 ـ گازياب هاي دستي و قابل حمل: اين نوع گازياب ها قابل حمل بوده و توسط افراد در مسير لوله گاز و يا محل هاي مورد نظر حركت داده مي شوند كه در صورت برخورد با هرگونه نشتي با توجه به حساسيت دستگاه، به وسيله ي علائم هشدار دهنده ي وجود گاز و ميزان آن را اعلام مي كند. كاربرد اين گونه گازسنج ها موارد زير است: 

الف ـ نظارت بر لوله هاي روكار از لحاظ وجود نشت هاي احتمالي. 
ب ـ اندازه گيري و حصول اطمينان از نبود گاز قبل از اقدام به جوشكاري بر روي خطوط لوله و يا ظروف عملياتي و يا هرگونه عمليات گرم ديگري كه در داخل تاسيسات گازي صورت مي گيرد. 
ج ـ براي اطمينان از نبود گاز در مكان هاي محصور مانند حوضچه ها، مخازن، موتورخانه و... قبل از ورود به آن ها. 

2ـ گازياب هاي ثابت: اين نوع گازياب ها كه براي تشخيص گاز به طور دائمي به كار مي روند بيشتر در محيط هاي صنعتي، سالن ها يا كارگاه ها نصب مي شوند و به دو دسته تقسيم مي شوند: 

الف ـ گازياب هاي منفرد: اين نوع گازياب ها به صورت مستقل عمل نموده و بيشترين جنبه كاربرد آن ها غيرصنعتي است و در واحدهاي مسكوني، موتورخانه ها، ساختمان ها، آبدارخانه ها و... استفاده مي شود.گازياب هاي ثابت براي گاز طبيعي و ارتفاع بالا و براي گاز مايع در سطوح پايين نصب مي گردد. 
ب ـ گازياب هاي شبكه اي: اين سيستم از يك مركز كنترل اصلي و دستگاه هاي تشخيص دهنده و حساس به گاز تشكيل شده كه در نقاط مختلف تاسيسات نصب مي گردد. كاربرد عمده ي آن ها در سالن هاي تاسيسات، انبارها و يا محفظه هاي توربين ها است. تابلوي اصلي اين سيستم كه به تمام دستگاه هاي حس كننده ي گاز مرتبط است در اتاق كنترل و يا مركز آتش نشاني قرار مي گيرد و سنسور ها يا حس كننده ها در نقاطي از تاسيسات يا انبار نصب مي شود كه احتمال نشت گاز در آن محل ها وجود دارد. هر يك از سنسورها به محض تشخيص گاز با ارسال علامت به اتاق كنترل، كاربر را از محل و ميزان نشتي با خبر مي سازد. 

• گازها و مواد خطرناك تاسيسات گازي 

در فرآيند شيرين سازي گاز ترشي كه از چاه ها به پالايشگاه ها وارد مي شود يا در واحدهاي جانبي مانند گوگردسازي يا در ساير تاسيسات گازي با گازهاي خطرناك و مواد مختلفي سر و كار داريم. هر يك از آن ها به نوعي مي تواند باعث آلودگي محيط زيست شده يا سلامتي افراد را تهديد نمايد. در اين بخش به طور مختصر به ويژگي هاي بعضي از اين مواد و خطرهاي ناشي از آن ها اشاره مي شود. 

• ئيدروژن سولفوره 

گاز ئيدروژن كه به مقدار كم و به عنوان يك ماده سمي و ناخواسته همراه گاز ترش به پالايشگاه ها وارد مي شود، طي يك عمليات خاص و با استفاده از آمين در واحدهاي پالايش از گاز ترش جدا مي گردد. وجود مقادير جزيي در حد يك هزار«پي.پي.ام» از اين گاز در محيط، سلامت انسان را تهديد مي كند. لذا نشتي آن حتي به ميزان كم از ناحيه لوله هاي انتقال دهنده و يا ظروف عملياتي كه بيشتر در واحدهاي گوگرد سازي واقع شده مي تواند خطرهايي را براي سلامتي كاركنان داشته باشد. براي رفع آثار سوء زيست محيطي گاز ئيدروژن سولفوره آن را پس از تفكيك از گاز ترش به واحدهاي گوگرد سازي انتقال مي دهند و در آن جا طي يك دوره انجام واكنش هاي شيميايي به گوگرد تبديل مي شود.سپس گازهاي باقيمانده وارد كوره ي زباله سوز شده تا در آن جا پس از اكسيده شدن به صورت گازهاي كم خطر به محيط واردشود. 

• تركيبات گوگردي 

يكي از عناصر اصلي اين گروه، اكسيدهاي گوگردي است كه در پالايشگاه ها توليد شده و از مهم ترين عوامل آلوده كننده هوا است. ساير تركيبات گوگردي شامل گاز H2S كه بسيار خطرناك و كشنده است، كربونيل سولفيد و كربن دي سولفيد نيز در واحدهاي پالايشگاهي و تاسيسات جنبي آن ايجاد مي شود. 

1-اكسيدهاي گوگردي:گاز سولفور دي اكسيد كه بيشتر در اثر سوخت هاي فسيلي مثل زغال سنگ مصرفي نيروگاه هاي حرارتي و پالايشگاه ها از راه سوختن گازهاي زائد مشعل اصلي در كارخانه هاي توليد اسيد سولفوريك و كودشيميايي و همچنين توسط اتومبيل ها توليد مي شود، يكي از آلوده كننده هاي عمده ي هوا است. اين گاز در قسمت فوقاني دستگاه تنفسي جذب شده و باعث تورم، تحريك و ترشح مخاط مي شود. 
اگر غلظت گاز SO2 يك «پي.پي.ام» باشد، سبب انقباض مجراي تنفسي مي شود و در افراد آسمي يا داراي تنگي نفس حتي در غلظت هاي 0/25-0/5 PPM باعث ناراحتي ريوي مي گردد. در هواي مرطوب گاز SO2 به اسيد سولفوريك تبديل مي شود و خطر سوزش آوري و تحريك كنندگي آن به مراتب افزايش مي يابد. 
اين گاز براي گياهان نيز زيان آور است و بنابراين حد مجاز آن كه در جدول«1» آمده براي گياهان خيلي كمتر از انسان و جانواران است. 
گاز SO2 در غلظت بيست «پي.پي.ام» در محيط باعث سرفه و اشك چشم مي گردد و در غلظت سي «پي.پي.ام» جداي از اشك ريزي شديد چشم بوي آن بسيار ناخوشايند است. اين گاز در غلظت هاي صد تا دويست «پي.پي.ام»در هوا سلامتي انسان را به خطر مي اندازد، ولي در غلظت هاي شش صد تا هشت صد «پي.پي.ام» پس از چند دقيقه سبب مرگ مي شود. 

2-ئيدروژن سولفوره: گازي است بسيار خطرناك با بوي تخم مرغ گنديده كه همراه با گاز ترش و از راه چاه هاي گوگردي به پالايشگاه وارد مي شود و معمولا طي عمليات شيرين سازي و تفكيك از گاز ترش به واحد گوگردسازي منتقل و در آن جا به گوگرد تبديل مي شود. 
اين گاز در غلظت كم باعث سردرد و تهوع و در غلظت صد و پنجاه«پي.پي.ام» موجب ورم ملتحمه و سوزش غشاي بيني مي شود. همچنين در غلظت دويست«پي.پي.ام» بوي آن به خوبي قابل تشخيص نيست و باعث تحريك چشم و ريه مي گردد. در غلظت پانصد«پي.پي.ام» نيز چنانچه انسان براي پنج تا سي دقيقه در معرض آن قرار گيرد اسهال و التهاب به وجود مي آورد و تعادل فرد را مختل مي سازد. اين گاز به سرعت از ميان حفره هاي غشاي ريه عبور مي كند و وارد جريان خون مي شود و به علت اشكالات تنفسي در غلظت هزار«پي.پي.ام» سبب بيهوشي سريع مي شود و در صورتي كه خيلي سريع تنفس مصنوعي داده نشود شخص مي ميرد.اين گاز سنگين تر از هوا است و حد مجاز آن در محيط هاي پالايشگاهي و صنعتي 10«پي.پي.ام» است. مانند گاز طبيعي قابليت انفجار دارد ولي مرز پايين انفجار آن 4/3 درصد حجمي در هوا است. 

• اكسيدهاي كربن 

دو تركيب عمده ي آن دي اكسيدكربن و مونواكسيدكربن است كه به منابع توليد و ضررهاي هر كدام به طور جداگانه اشاره مي شود. 

1- دي اكسيدكربن: اين گاز كه بيشتر در اثر احتراق سوخت هاي فسيلي در منازل و اتومبيل ها و سوختن گازهاي زائد در مشعل پالايشگاه ها و صنايع پتروشيمي و همچنين در نيروگاه هاي حرارتي و ساير صنايع توليد و به جو وارد مي شود،يكي از آلاينده هاي مؤثر در ايجاد پديده ي گلخانه اي است؛ تجمع گاز CO2 و بعضي ديگر از گازها در بالاي جو زمين يعني لايه ي تروفسفر مانند يك مانع شيشه اي در گلخانه عمل مي كند. يعني باعث مي شود پرتوهاي خورشيد از جو عبور كند ولي از خروج گرماي زمين به سطوح بالاي جو جلوگيري شود و بنابر اين گرم شدن و افزايش تدريجي دماي زمين را موجب مي شود. 
گازهاي ديگري كه در پديد آمدن اثر گلخانه اي تاثير مي گذارند عبارتند از CFCS, NOXو SO2 كه توسط صنعت و در اثر استفاده از سموم كشاورزي به محيط وارد مي شود. 
2-منوكسيد كربن: گازي است بي رنگ و بو و مزه كه وزن مخصوص آن نزديك به هوا (0.967gr/cm3) است. اين گاز كه در اثر احتراق ناقص سوخت هاي فسيلي در منازل، اتومبيل ها، كارخانه ها، پالايشگاه ها و ساير صنايع توليد و سپس وارد جو مي شود از جمله گازهاي خطرناك براي سلامتي انسان ها است. مقدار كم آن باعث مشكلات تنفسي، سردرد و تحريك مخاط بيني مي شود. همچنين با هموگلوبين خون تركيب مي شود و تشكيل كربوكسي هموگلوبين مي دهد و ظرفيت حمل اكسيژن را در خون كاهش مي يابد. در صورتي كه غلظت اين گاز در محيط به هزار «پي.پي.ام» افزايش يابد ظرف مدت يك ساعت باعث بيهوشي و پس از چهار ساعت باعث مرگ خواهد شد. مخلوط اين گاز با هوا قابليت انفجار دارد و مرز پائين انفجار آن 12/5 درصد حجمي اين گاز در هوا است. 

• مركاپتان ها 

گازطبيعي كه به وسيله شبكه هاي شهري منتقل و به مصرف كنندگان خانگي و تجاري عرضه مي شود بايد به حدي بو دار باشد كه اگر گاز نشت يافته در فضا به مقدار يك پنجم حد پايين انفجار خود برسد، قابل تشخيص باشد، لذا به گاز كه در حالت طبيعي خود فاقد بو است به مقدار معين مواد بودار افزوده مي شود.مركاپتان ها كه جزو تركيبات آلي گوگرد دار است داراي بوي بسيار بدي است و به دليل همين ويژگي در صورت هرگونه نشتي گاز حس بويايي تحريك شده و تشخيص داده مي شود. فرمول شيميايي عمومي آن ها R-SH است كه R نشان دهنده بنيان ئيدروكربوري و S نشان دهنده گوگرد است.متداول ترين انواع آن بوتيل مركاپتان و ايزو پروپيل مركاپتان است كه از خاصيت بوداركنندگي زيادي برخوردار مي باشد. معمولا براي به دست آوردن خواص مطلوب تر از مخلوط دو يا چند نوع مركاپتان با نسبت هاي معين استفاده مي گردد. به طور مثال مركاپتان مصرفي براي تزريق به گاز طبيعي شهري از هشتاد درصد «آي.پي.ام»، ده درصد «تي.بي.ام» و ده درصد«ان.پي.ام» تشكيل يافته است. استنشاق اين مواد به ميزاني كه در گاز طبيعي تزريق مي شود اثر سويي براي انسان ندارد ولي در غلظت هاي زياد و محيط هاي بسته بسيار سمي و خطرناك است. 
افرادي كه در ايستگاه هاي «سي.جي.اس» شهرها به مقتضاي شرايط كاري با اين گونه مواد روبرو هستند لازم است در زمان تزريق مواد به داخل دستگاه بودار كننده از حفاظت كننده ها نظير دستكش پلاستيكي، عينك مخصوص مواد شيميايي و ماسك تنفسي مناسب استفاده كنند و اگر مواد بودار كننده به هر علتي با پوست و يا چشم تماس پيدا كند، بايد فوري محل را با آب شستشو داده و در صورت ادامه ي سوزش و يا خارش به پزشك مراجعه كنند. 

سولفور آهن: 

سولفور آهن كه به عنوان يك ماده آتش زا شناخته مي شود بيشتر در جداره ي فلزي ظروف پالايشگاهي و خطوط انتقال گازي تشكيل مي شود كه در معرض دائمي گازهاي H2S همراه با گاز ترش قرار دارند. به تدريج اين ذرات سولفوري از ديواره ها جدا شده و در مسير حركت گاز در داخل فيلترها و يا بسترهاي كاتاليستي رسوب گذاري مي كنند. 

اين مواد به محض قرار گرفتن در معرض اكسيژن هوا سريع واكنش نشان داده و شروع به كندسوزي مي كند. بنابراين هنگام باز كردن درب فيلترها و ظروف محتوي كاتاليست ها و يا زمان توپك راني در ايستگاه هاي دريافت توپك بايد تمهيدات خاص ايمني و مراقبت هاي ويژه رعايت شود تا از شعله ور شدن آن ها و خطرهاي ناشي از آن پيشگيري گردد. 

• تزريق گاز 

تزريق گاز به معناي جايگزيني گاز با هوا و يا گاز ديگر است. اصطلاح تزريق گاز هم در زمان تزريق گاز طبيعي به درون خطوط لوله و يا شبكه ها و تخليه هوا و هم در مورد تخليه ي گاز و جايگزيني آن با هوا به كار مي رود.براي اين كار مي توان از گازهاي خنثي مانند نيتروژن يا گاز كربنيك استفاده كرد كه متناسب با طول و قطر لوله مقدار گاز خنثي مورد نياز تغيير مي كند.تزريق به اشكال مختلفي انجام مي شود كه در زير مي آيد؛ 

• روش هاي تزريق 

روش مستقيم: در اين روش هوا با گاز طبيعي درون لوله بدون واسطه و با توجه به حد سرعت مشخص، جايگزين خواهد شد و هوا در نقطه و يا نقاط مشخص در انتهاي هر مسير تخليه مي گردد. به نحوي كه حداقل اختلاط گاز را داشته باشد. بايد توجه كرد عاملي كه سبب به وجود آمدن حداقل اختلاط بين گاز و هوا مي شود حد سرعت مجازي است كه بايد در هنگام انجام عمليات تخليه رعايت گردد. بر همين اساس حداقل سرعت مجاز براي انجام عمليات تخليه مستقيم 2M/Sec مي باشد. بايد دقت شود كه حداكثر سرعت مجاز براي انجام عمليات تخليه نبايد از 20M/SECبيشتر باشد. لازم به ذكر است كه بايد از به كار بردن سرعت هاي كمتر و يا بيشتر از حد مجاز به شدت اجتناب شود. 
روش غير مستقيم: در اين روش براي جلوگيري از اختلاط بين گاز و هوا، از گاز واسطه استفاده مي شود و به منظور جلوگيري از اختلاط گازها با يكديگر به سرعت هاي پايين تري نسبت به روش مستقيم تخليه گاز احتياج است. در اين روش به دليل وجود يك گاز واسطه ميان گاز طبيعي و هوا حداقل اختلاط بين آن ها به وجود مي آيد. به منظور به حداقل رساندن اختلاط بين گاز طبيعي، گاز واسطه و هوا معمولا خطوط انتقال، گاز واسطه را بين دو جاروپيگ (PIG برس دار) قرار مي دهند. در اين روش علاوه بر آن كه ميزان اختلاط بين گازها به حداقل مي رسد در اثر حركت جاروپيگ، آب باقيمانده در محل هاي LOW POINT خطوط لوله نيز تخليه مي شود.ضمن آن كه در اين حالت به گاز واسطه ي كمتري نياز است. 

• اصول ايمني در تزريق 

قبل از شروع فرآيند تزريق گاز بايد از تمام مسيرها بازديد شود و از بسته بودن تمام شيرها، اطمينان حاصل كنيم. در صورتي كه مسيرهاي لوله كشي طولاني و مقدار انشعاب ها زياد باشد لازم است كه روي نقشه ي لوله كشي ترتيب و مراحل تزريق گاز براي مسيرها را با رنگ هاي مختلف و شماره گذاري مشخص نمائيم. شير تزريق گاز در هر مرحله، مسير مربوطه و شير تخليه با يك رنگ و يك شماره مشخص مي شود. توصيه مي شود صرف نظر از اندازه ي شبكه و تعداد انشعابات، راه اندازي و تزريق گاز بر اساس نقشه و كد گذاري هاي مذكور انجام شود. در عمليات تزريق گاز و تخليه ي هوا با استفاده از گاز طبيعي بايد ضمن رعايت كامل موارد ايمني و استفاده از افراد متخصص و با تجربه در اين زمينه، تمام وسايل و تجهيزات مورد نياز به ترتيبي مهيا شوند كه در روش تزريق گاز براي هر پروژه تهيه شده است. جريان تزريق گاز و تخليه هوا بايد بدون وقفه ي زماني و تا عاري شدن كامل خط از هوا ادامه يابد و براي اطمينان از اين مورد در طول عمليات، اندازه گيري و آزمايش مخلوط خروجي از لوله تخليه با دستگاه گازسنج ضروري است 

گردآوری شده توسط : شروین زواره ای